Buiten spelen zorgt binnen voor afleiding en plezier

CliniClowns Tup en Oeloe spelen lekker buiten. Voor het raam van Stellinghaven, een verzorgingshuis voor mensen met dementie in het Friese Oosterwolde, tekenen de clowns portretten van de bewoners binnen. Een mijnheer poseert geduldig achter het glas. Als hij wegdommelt, stoot zijn alerte buurman hem meteen aan. Het eindresultaat verrast. Hij glundert: “Ben ìk dat?!” Zijn medebewoners genieten mee: “Wat is het gezellig!”

Hanneke Heessels, artistiek teamleider en een van de specialisten van het dementieprogramma bij CliniClowns, heeft bijna dagelijks instellingen aan de lijn die springen om afleiding, nu de clowns er door de coronacrisis niet spelen. “Vaak zitten bewoners al op een gesloten afdeling, en dan mag er ook niemand meer op bezoek komen. De urgentie is groot.” Hanneke wilde wat graag helpen, de band met de instellingen is hecht. CliniClowns biedt daarom in deze speciale omstandigheden vier speciale spelvormen aan die buiten de instelling voor de ramen worden gespeeld: ramen lappen, portret tekenen, de was doen en strijken en de fanfare, waarbij drie clowns een muzikale improvisatievoorstelling geven. Hiervoor worden vertrouwde clowns ingezet die instelling en bewoners al kennen.

Hoe trigger je mensen met dementie als er glas tussen zit, behalve met muziek? Al blijft het grotendeels improvisatie, tot in de kleinste details is erover nagedacht. “De was ophangen, het strijken van een korset, dat zijn alledaagse dingen die bewoners van vroeger herkennen. Dat levert vaak bijzondere interactie op”, aldus Hanneke. Ramen lappen door er met een soeplepel water tegenaan te gooien, die simpele handeling kan al vonkjes van herinneringen opwekken. 
De theatrale setting is ook belangrijk. “Met zo’n waslijn heb je meteen een decor met een achterdoek (het laken), daartussen kunnen de clowns zich vrij bewegen. De dieptewerking en de kleurverschillen – groene tuin, witte was – trekken meteen de blikken, ook van de mensen die al wat meer verzonken zijn.”

Het portretschilderen werkt weer op een andere manier. “Zelfs mensen die wat afwezig zijn worden zo in alle rust benaderd. Zij hebben wat meer tijd nodig, maar vaak zie je ze door dat kalme contact toch ‘aan’ gaan. Met glas ertussen moet je nog meer tijd nemen dan anders.” De clownsaanpak blijft in de basis hetzelfde. “Eerst afstemmen: wie zijn er? Waar ligt de behoefte? Alles begint bij dat glas, de clown maakt eerst contact met de bewoner. Spel is het middel, contact is het doel.” 
De goede samenwerking tussen de clowns en verzorgenden is onmisbaar, vindt Hanneke. “We doen het echt samen. Onze vaste contactpersonen die ons altijd al bijpraten over de bewoners, begeleiden ons ook nu als we komen. We stemmen voortdurend met hen af: wat werkt, wat niet? Gelukkig kennen we elkaar, we hebben soms aan een half woord genoeg.”